1. Έκθεση: Η Γυναικεία Οπτική
  2. Η φωτογραφία ως στήριξη στην αλλαγή
Έκθεση

Η Γυναικεία Οπτική

Η φωτογραφία ως στήριξη στην αλλαγή

Οι γυναίκες φωτογράφοι φανερώνουν τις αντιξοότητες στη ζωή των ανθρώπων

Ασπρόμαυρη φωτογραφία, πέντε εργάτες στέκονται στη σειρά σε ένα χωράφι κουβαλώντας ξύλινα καλάθια στους ώμους τους.

__ Προειδοποίηση περιεχομένου __: Μία ιστορική εικόνα που περιλαμβάνεται και περιγράφεται σε αυτό το κεφάλαιο περιέχει δυσάρεστο περιεχόμενο διαμελημένων σωμάτων. Συνειδητοποιούμε ότι η συμπερίληψη της εικόνας μπορεί να επιφέρει θλίψη ή κάποια αναστάτωση. Επιλέξαμε να συμπεριλάβουμε την εικόνα για να δώσουμε έμφαση σε μία φρικτή περίοδο της Ιστορίας και να αναδείξουμε την σύνδεσή της με την τέχνη της φωτογραφίας.

Καθώς η φωτογραφία εξελίχθηκε από το στούντιο στην αποτύπωση της ζωής στον έξω κόσμο, οι γυναίκες διαδραμάτισαν έναν σπουδαίο ρόλο στο ξεκίνημα ενός ακόμη είδους φωτογραφίας - της φωτογραφίας ντοκιμαντέρ. Η προσέγγιση του ντοκιμαντέρ φέρνει στο φως αφανή ή μη αναγνωρισμένα κοινωνικά ζητήματα, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υποστηρίξει θετική αλλαγή στην κοινωνία.

Φανερώνοντας κοινωνικά ζητήματα

Τη δεκαετία του 1900, η Βρετανίδα ιεραπόστολος Lady Alice Seeley Harris φωτογράφισε τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν ενάντια ντόπιων στην Ελεύθερη Πολιτεία του Κονγκό από το Βέλγιο. Το έργο της σήμερα θεωρείται ως μια από τις πρώτες φωτογραφικές εκστρατείες για την υποστήριξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ασπρόμαυρη φωτογραφία, ένας άντρας κάθεται σε μια βεράντα, κοιτάζει ένα κομμένο πόδι και χέρι που βρίσκονται στο έδαφος δίπλα του.

Η παραπάνω φωτογραφία τραβήχτηκε στις 15 Μαΐου του 1904 και αποτυπώνει έναν πατέρα που ονομάζεται Nalsa να κοιτάζει το χέρι και το πόδι της πεντάχρονης κόρης του τα οποία ακρωτηρίασαν στρατιώτες της Abir Congo Company ως ένδειξη τιμωρίας επειδή ο άντρας δεν συνέλεξε αρκετό καοτσούκ από τη συγκομιδή. Δυο άλλοι ντόπιοι Κονγκολέζοι άντρες τον κοιτάζουν με σοβαρές εκφράσεις αποτυπωμένες στα πρόσωπά τους.

Οι καταγραφές και οι φωτογραφίες της Lady Harris βοήθησαν στη μεταβολή της δημόσιας αντίληψης για την υποδούλωση και επέφεραν αυξανόμενη διεθνή πίεση και διεξοδικό έλεγχο στην Abir Congo Company. Αυτή η πίεση ανάγκασε, ως εκ τούτου, τον Βέλγο Βασιλιά Leopold II να παραιτηθεί από την εξουσία του Ελεύθερου Κράτους του Κονγκό, παραχωρώντας τη στη Βελγική κυβέρνηση.

Ασπρόμαυρη φωτογραφία που απεικονίζει το πλήθος να διαμαρτύρεται στο δρόμο.

Αλλού, την ίδια περίοδο, η Augusta Curiel ήταν κορυφαία φωτογράφος στο Σουρινάμ (Suriname: χώρα της Νότιας Αμερικής). Η μητέρα της Augusta είχε γεννηθεί στη σκλαβιά και δεν γνωρίζουμε πολλά σχετικά με τον πατέρα της. Η οικογένειά της ήταν μέρος της ελίτ κοινωνίας του Σουρινάμ.

Το 1904, σε μια εποχή που υπήρχε περιορισμένο φωτογραφικό υλικό στη χώρα της, η Curiel δημιούργησε μια φωτογραφική επιχείρηση σε σπίτι με την αδερφή της Anna. Εργάστηκαν κατά κύριο λόγο με αναθετήσεις έργων για τις ανώτερες τάξεις και αποτύπωσαν μια εξιδανικευμένη εικόνα της αποικιακής κοινωνίας του Σουρινάμ. Παρόλα αυτά, μερικές από τις φωτογραφίες τους καταφέρνουν ακόμη να αναδείξουν τις ταξικές διαφορές και τις κοινωνικές αντιξοότητες.

Η παραπάνω φωτογραφία απεικονίζει διαδηλώσεις στο Παραμαρίμπο του Σουρινάμ το 1931. Τη δεκαετία του 1930, ξέσπασε παγκόσμια οικονομική κρίση μετά το Μεγάλο Κραχ του χρηματιστηρίου στη Νέα Υόρκη το 1929. Επικράτησαν μαζικές απολύσεις σε όλους τους τομείς της γεωργίας και των βιομηχανιών πρώτων υλών στο Σουρινάμ. Δεν υπήρχε κοινωνική ασφάλιση, μόνο κακή στέγαση και έλλειψη επαρκούς υγειονομικής περίθαλψης. Η αποικιακή διοίκηση δεν έλαβε επαρκή μέτρα προς στήριξη των ανέργων, οδηγώντας σε εξεγέρσεις πείνας και διαδηλώσεις ανθρώπων στους δρόμους.

Ασπρόμαυρη φωτογραφία, μια ομάδα εργατών είναι στημένοι δίπλα σε μια μηχανή.

Παρόλο που οι αδερφές Curiel ήταν αρκετά αποκομμένες από την εργατική τάξη, το έργο τους ρίχνει φως στους αγώνες τους.

Όταν τα πρόσωπα των φωτογραφιών μιλούν

Ακόμη και όταν οι φωτογράφοι στοχεύουν να απεικονίσουν τους κοινωνικούς αγώνες σε μια προσπάθεια να βοηθήσουν να επέλθει η αλλαγή, όπως ΄΄έκανε η Lady Alice Seeley Harris, δεν είναι πάντα ένα ειλικρινές έργο. Τα πράγματα μερικές φορές περιπλέκονται, για παράδειγμα, όταν το πρόσωπο μιας φωτογραφίας εκφράζει τη γνώμη του. Ας παρατηρήσουμε την περίπτωση της Dorothea Lange.

Ασπρόμαυρη φωτογραφία, ένας φράχτης από σύρμα σε ένα ξηρό τοπίο με μικρά ξύλινα κτίσματα στο βάθος.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, περίπου 14 εκατομμύρια Αμερικανοί ήταν άνεργοι, με τρία εκατομμύρια ανθρώπους να μεταναστεύουν στην Καλιφόρνια για να ανακαλύψουν ευκαιρίες. Η φωτογράφος πορτρέτων Dorothea Lange εγκατέλειψε το στούντιό της για να καταγράψει τη ζωή τους.

Ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της είναι το Migrant Mother, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1936. Αυτή είναι η περιγραφή της συνάντησης της Lange με το πρόσωπο αυτού του πορτρέτου.

“Αντίκρισα και πλησίασα την πεινασμένη και απεγνωσμένη μητέρα, σαν να με τραβούσε ένας μαγνήτης προς το μέρος της. Δε θυμάμαι πώς της εξήγησα την παρουσία μου ή την κάμερά μου, αλλά θυμάμαι πως δεν μου έκανε καμία ερώτηση. Έκανα πέντε εκθέσεις, δουλεύοντας από την ίδια κατεύθυνση, όλο και πιο κοντά. Δεν της ζήτησα να μου πει το όνομά της ή την ιστορία της. Μου είπε την ηλικία της, πως ήταν τριάντα δύο χρονών. Μου εξομολογήθηκε πως επιβίωναν με παγωμένα λαχανικά από τα γύρω χωράφια και με πουλιά που τα παιδιά σκότωναν. Είχε μόλις πουλήσει τα λάστιχα από το αυτοκίνητό της για να αγοράσει φαγητό. Εκεί κάθισε στο υπόστεγο της σκηνής με τα παιδιά της μαζεμένα γύρω της, και φαινόταν να ξέρει πως οι φωτογραφίες μου μπορεί να την βοηθήσουν, και έτσι με βοήθησε και εκείνη. Υπήρχε ένα είδος ισότητας σε αυτό”.1

Η Lange περιέγραψε τις συνθήκες στον εκδότη εφημερίδας του Σαν Φρανσίσκο. Οι ομοσπονδιακές αρχές ενημερώθηκαν και δημοσιεύτηκε ένα άρθρο με μερικές από τις φωτογραφίες που τράβηξε η Lange, συμπεριλαμβανομένης και την Migrant Mother. Επικρατεί ευρέως η άποψη πως αυτό ώθησε την κυβέρνηση να θέσει υπό περίθαλψη τον καταυλισμό για να αποτρέψει τον υποσιτισμό.

Παρά το γεγονός ότι η Lange δεν ζήτησε το όνομα της μητέρας, σήμερα γνωρίζουμε πως η γυναίκα στη φωτογραφία ονομαζόταν Florence Owens Thompson, που ήταν καταγωγής Τσερόκι (Αμερικανική ιθαγένεια). Σε συνέντευξη το 1978 στο Los Angeles Times, η Thompson δήλωσε: “Δεν αποκόμισα τίποτα από αυτό. Μακάρι να μην τραβούσε την φωτογραφία μου. Δεν με ρώτησε για το όνομά μου. (...) Είπε πως δεν θα πουλούσε τις φωτογραφίες. Είπε πως θα μου έστελνε ένα αντίγραφο. Δεν το έκανε ποτέ”.2

Σε μια άλλη συνέντευξη, η Thompson διαμαρτυρήθηκε αναφέροντας:

“Κουράστηκα να συμβολίζω την ανθρώπινη φτώχεια όταν οι συνθήκες διαβίωσής μου έχουν βελτιωθεί”. 3

Η Thompson υπήρξε ως ένα από τα λίγα θέματα φωτογραφίας ντοκιμαντέρ που μίλησε ανοιχτά για την την φωτογραφική της εμπειρία. Αυτό που αποκαλύπτει αλλάζει τον τρόπο που πλέον αντιλαμβανόμαστε την φωτογραφία της και έχουμε αποφασίσει να μην συμπεριλάβουμε την εικόνα για αυτό τον λόγο.

Ασπρόμαυρη φωτογραφία, έξι άντρες που φορούν καπέλα με φαρδύ γείσο στέκονται στο πίσω μέρος ενός φορτηγού.

Στρέφοντας τον φακό πάνω της

Αλλού, οι γυναίκες φωτογράφοι έχουν στρέψει τον φακό πάνω τους για να καταγράψουν τις δικές τους εμπειρίες, να καταρρίψουν στερεότυπα και να αναδείξουν κοινωνικά ζητήματα μέσα στις δικές τους κοινότητες.

Η φωτογράφος Brenda Patricia Agard ήταν μια από τις πολλές δημιουργικές έγχρωμες γυναίκες που δραστηριοποιήθηκαν τη δεκαετία του ‘80 στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το 1985 συμμετείχε στο “Mirror Reflecting Darkly”- μια ομαδική εκπομπή που στόχευε να αναδείξει τη διαφορετικότητα των έγχρωμων γυναικών και να αμφισβητήσει τα στερεότυπα και τις προσδοκίες των ανθρώπων. Υπήρξε επίσης μέλος του “The Black Photographer Group” του οποίου στόχος ήταν να εισάγει τη φωτογραφία των έγχρωμων ανθρώπων σε καλλιτεχνικούς και φωτογραφικούς χώρους της Βρετανίας.

Ασπρόμαυρη φωτογραφία, μια γυναίκα στέκεται με το προφιλ της στραμμένο προς την κάμερα. Ένα πάρκινγκ φαίνεται στο φόντο καθώς και διαφημιστικές πινακίδες, μια από τις οποίες γράφει “Βάλτε τον εαυτό σας στο επίκεντρο”.

Στην παραπάνω εικόνα, η Agard αποτυπώνεται στους δρόμους του Λονδίνου να διδάσκει σε αθέατους μαθητές για τη φωτογραφία του δρόμου ως μέρος ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για την έκθεση “Testimony: Three Blackwomen Photographers: Brenda Agard, Ingrid Pollard, Maud Sulter” (Μαρτυρία: Τρεις μαύρες γυναίκες φωτογράφοι). Στη άλλη πλευρά του δρόμου, μπορούμε να εντοπίσουμε μια αφίσα διαφήμισης με τη λεζάντα “Βάλε τον εαυτό σου στο επίκεντρο”.

Μια από τις σύγχρονές της, η Γκανο- Σκοτσέζα φωτογράφος Maud Sulter βραβεύτηκε και εκπροσώπησε την Βρετανία στην πρώτη Μπιενάλε του Γιοχανεσμπουργκ το 1995. Εκεί παρουσίασε τη σειρά της η οποία αντανακλούσε τις ιστορίες των έγχρωμων ανθρώπων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.

Το έργο της Sulter ανέτρεψε τις παραδοσιακές εκπροσωπήσεις των γυναικών στην τέχνη της Δύσης. Έδειξε και εκείνη ενδιαφέρον στο να τεθεί και η Εγχρωμη γυναίκα στο επίκεντρο, αναφέροντας:

“Όλη αυτή η αντίληψη του εξαφανισμένου, θεωρώ, πως είναι κάτι που αποτελεί μέρος της δουλειά μου. Βρίσκω μεγάλο ενδιαφέρον στην απουσία και την παρουσία στον τρόπο που, συγκεκριμένα η εμπειρία και η συνεισφορά των έγχρωμων γυναικών στον πολιτισμό, συχνά διαγράφεται και περιθωριοποιείται”. 4

Στο τελευταίο κεφάλαιο της έκθεσης εξετάζουμε το θέμα του πώς οι γυναίκες φωτογράφοι στρέφουν τον φακό πάνω τους, εξερευνώντας την ταυτότητά τους και καταρρίπτωντας στερεότυπα - Έτσι όπως [η ίδια] είναι - η γυναικεία αυτοπροσωπογραφία.

Κεφάλαια

Γυναίκες σε πίνακες Οι πρώτες γυναίκες της φωτογραφίας Αποτυπώνοντας τον έξω κόσμο Η φωτογραφία ως στήριξη στην αλλαγή “Έτσι όπως [η ίδια] είναι” - η γυναικεία αυτοπροσωπογραφία Συντελεστές